فرمودن والى آن مرد را، که: این خار بُن

را که  نشانده‏اى بر سر راه بر کَن 

رهایی از رذائل اخلاقی و هوای نفسانی 

این حکایت توضیحی وتمثیلی است برای مضمون بیت 1230. شاید مولانا حکایت را از قصهْ مردی اقتباس کرده باشد که در راه پیامبر(ص) خار می ریخت !

دُرُشت: این کلمه در مثنوى به معنی هاى مختلف به کار رفته است. در این بیت با توجه به صفت بعد، گران، نامتجانس ، سنگ دل مناسب‏تر مى‏نماید .

پای درو‌یشان: که پا پوش ندارد ،منظور پا برهنه است.

غَژیدن: نشسته بر روى زمین خود را کشیدن، کند راه رفتن.

واپس غَژیدن: کنایه از تعلّل کردن، امروز و فردا گفتن، از زیرکار در رفتن.

الأَیّام...: روزگار میان ماست، هنوز وقت داریم.

عَجِّل...: شتاب کن، در پرداخت وام ما تأخیر مکن.

گفت الایام یا عم بیننا ..: ترجمه بیت: مرد گفت: ای عمو، ای بزرگ! روزهای زیادی هست و فرصت خواهیم داشت. حاکم گفت: شتاب کن، در ادای این وظیفه‌ای که پیش‌رو داری و سستی نکن.

 فردا: اشاره است به واپس افکندن توبه از کارهاى زشت، چنان که در فرموده‏ى على (ع) است: «گناه را مقدم سازد و توبه را واپس اندازد.»[1]

          صوفى ابن الوقت باشد اى رفیق             نیست فردا گفتن از شرطِ طریق‏

133 / د /1

          مگو نام فردا اگر صوفیى             همین دم یکى شو اگر هم دمى‏

(دیوان کبیر، ب 33474)

مولانا می‌گوید که آن‌چه ما را می‌آزارد، در موارد زیادی بدی‌های خود ماست. چه نیکو گفته است یحیى بن معاذ: خوى بد معصیتى است که با وى هیچ طاعت سود ندارد و خوى نیکو طاعتى است که با وى هیچ معصیت زیان ندارد.»[2] اگر خوى بد در کسى پیدا شود با تعلیم و ریاضت آن را از میان توان برد لیکن اگر روزگاران بگذرد و آن خوى در دل راسخ شود و ریشه دواند علاج پذیر نباشد.  

خسته گشتن: آسیب دیدن.

رَسان: (صفت فاعلى در معنى مفعولى) رسیده.

درِ خیبر: واژه‏اى عبرى و به معنى قلعه است ،استعارت از خوى بد. خیبر نام ناحیتى است در 180 کیلو مترى مدینه بر سر راه شام. در آن جا قلعه‏هایى بود که یهودیان در آن زندگی می کردند و زمینهاى آن ناحیه را زراعت مى‏کردند. در سال هفتم هجرى بر اثر خیانتى که از آنان دیده شد رسول (ص) لشکر بدان جا برد و امیر مؤمنان (ع) در آن لشکرکشى قلعه خیبر را فتح کرد.

گُلبن: استعاره از مرشد و راهنماى کامل.

مولانا برای رهایی از خوی بد و اخلاق زشت و به‌طورکلی رذائل اخلاقی، دو راه پیشنهاد می‌کند: یا مانند مولا علی(ع) که در سال هفتم هجری درِ قلعه خیبر را کَند و آن قلعه را از یهود گرفت، باید قلعه تن و علایق مادی را گرفت و خوی بد را از درون خود راند و یا باید دست به دامن مرشدی زد تا «خار» وجود از اتّصال به گلبن هدایت او گل شود.